OPIS ZAWODU
DEFINICJA ZAWODU ORTOPTYSTY
POLSKIEGO TOWARZYSTWA ORTOPTYCZNEGO
autorstwa Ewy Witowskiej-Jeleń
ORTOPTYSTA to osoba wykonująca zawód medyczny świadcząc usługi medyczne w zakresie ortoptyki (kwalifikacja Z.10). Ortoptyści zajmują się badaniem widzenia obuocznego oraz leczeniem zachowawczym zaburzeń widzenia oraz współpracy gałek ocznych, a w szczególności zezem i niedowidzeniem. Pacjentami ortoptystów są zarówno dzieci, jak i dorośli.

W ramach diagnozy ortoptycznej ortoptyści wykonują m.in:
- badanie ostrości widzenia i wady refrakcji
- badanie ruchomości gałek ocznych, w tym konwergencji i ruchów sakodowych
- badanie kąta zeza oraz poszczególnych stopni widzenia obuocznego
- badania równowagi sensorycznej oczu
- badanie akomodacji
- badanie fiksacji i korespondencji siatkówkowej
- badania celem doboru pomocy optycznych: okularów, soczewek kontaktowych, pryzmatów.
Dodatkowe badania wykonywane przez ortoptystów, metodami nieinwazyjnymi, to m.in badanie: fałszywej lokalizacji, pola widzenia, ciśnienia śródgałkowego, dna oczu, kąta przesączania, OCT, GDX, HRT.
W ramach terapii ortoptycznej ortoptyści prowadzą leczenie m.in:
- niedowidzenia (w tym metodami pleoptycznymi)
- zeza oraz innych zaburzeń okulomotorycznych
- nieprawidłowej akomodacji i konwergencji
- nieprawidłowej fiksacji i lokalizacji wzrokowej
- anomalnej korespondencji siatkówkowej
- zaburzeń koordynacji wzrokowo-ruchowej i percepcji wzrokowej
- trudności w czytaniu i pisaniu spowodowanymi trudnościami wzrokowymi.
Zawód: ortoptystka/ortoptysta zdobywa się poprzez ukończenie szkoły policealnej (publicznej lub niepublicznej) oraz zdanie egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.
Ortoptyści pracują m.in. w: gabinetach ortoptycznych, gabinetach ortoptyczno-pleoptycznych, poradniach leczenia zeza i niedowidzenia, oddziałach okulistycznych, przychodniach. Pracę swą mogą wykonywać m.in. w ramach kontraktu z NFZ, jak i prywatnie, prowadząc własną dzialalność gospodarczą.
Jako, że ortoptyka wywodzi się z okulistyki i ściśle się z nią wiąże, nieodzowna w pracy ortoptysty, jest współpraca z lekarzem okulistą.
Zgodnie z programem nauczania w wyniku kształcenia w zawodzie ortoptystka absolwent powinien umieć:
1) korzystać z wiedzy z dziedziny nauk medycznych i humanistycznych;
2) charakteryzować rozwój psychomotoryczny pacjenta w różnych okresach życia;
3) objaśniać przyczyny powstawania zeza, rozróżniać rodzaje zeza i niedowidzenia, omawiać leczenie zachowawcze i operacyjne zeza;
4) wyjaśniać przyczyny, przebieg kliniczny i leczenie podstawowych chorób narządu wzroku;
5) różnicować badania ortoptyczne i wybrane okulistyczne;
6) wykonywać badania ortoptyczne i okulistyczne niezbędne w pracy ortoptystki;
7) stosować ćwiczenia ortoptyczne w niedowidzeniu oraz w zaburzeniach funkcji obuocznego widzenia;
8) modyfikować ćwiczenia w zależności od stanu i możliwości pacjenta;
9) dobierać pomoce optyczne i nieoptyczne;
10) obserwować reakcje pacjenta na stosowane zabiegi;
11) edukować dzieci i rodziców w zakresie wykonywania ćwiczeń ortoptycznych;
12) współpracować z zespołem terapeutycznym;
13) stosować profilaktykę okulistyczną i różne formy promocji zdrowia;
14) korzystać z wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii w komunikowaniu się z pacjentem dorosłym, dzieckiem i jego rodziną;
15) udzielać pierwszej pomocy;
16)przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska;
17) organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii;
18) postępować zgodnie z zasadami etyki;
19) stosować przepisy prawa dotyczące wykonywanych zadań zawodowych;
20) aktualizować wiedzę i umiejętności zawodowe.
Edukacja
Kształcenie ortoptystów w Polsce prowadzone jest od ponad 30 lat. W 1979 roku w Krakowie w Medycznym Studium Zawodowym nr.1 powołano do życia pierwszy w Polsce Wydział Ortoptyczny kształcący ortoptystów w dwuletnim systemie dziennym. Kształcenie ortoptystów odbywało się również w innych miastach jak: Szczecin, Rzeszów, obecnie nabór do policealnej szkoły ortoptycznej prowadzony jest w: Krakowie, Warszawie, Łodzi i Włocławku.
Zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 7 lutego 2012r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz. U. poz. 184) absolwent szkoły kształcącej w zawodzie ortoptystka powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych:
1) wykonywania badań ortoptycznych i określonych badań okulistycznych;
2) prowadzenia ćwiczeń w niedowidzeniu i zaburzeniach widzenia obuocznego;
3) dobierania pomocy optycznych i nieoptycznych;
4) komunikowania się z pacjentem, lekarzem okulistą i zespołem terapeutycznym;
5) prowadzenia działań w zakresie profilaktyki ortoptycznej i okulistycznej.
Nauka trwa cztery semestry obejmuje 1600 godzin. Podstawowe przedmioty kształcenia to: anatomia i fizjologia, metodyka pracy ortoptystki, choroby narządu wzroku, optyka, pediatria, psychologia. Praktyki odbywają się m.in. szpitalach okulistycznych, gabinetach ortoptycznych, zakładach optycznych i szkołach. Uzyskanie dyplomu ortoptystki wiąże się ze zdaniem jednolitego egzaminu zewnętrznego potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Niestety na dzień dzisiejszy kształcenie w tym zawodzie nie zapewnia wyższego wykształcenia. Z tego powodu ortoptyści często kontynuują edukację na pokrewnych kierunkach medycznych i humanistycznych.
Kursy doskonalące
Kwalifikacje do wykonywania zawodu ortoptysty zapewnia jedynie uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po ukończeniu 2-letniej, dziennej szkoły policealnej. Nie mniej jednak osoby zainteresowane poszerzaniem wiedzy z zakresu ortoptyki mogą skorzystać z oferty kursów doskonalących. Warte podkreślenia jest, że zgodnie z rozporządzeniem MEN z 23 grudnia 2011 w zawodzie ortoptystka nie ma możliwości kształcenia na kwalifikacyjnych kursach zawodowych w ramach wyodrębnionej kwalifikacji Z.10 tj. kształcenie świadczeń medycznych w zakresie ortoptyki. Wszelkie kursy z ortoptyki mają zatem charakter doskonalący i nie zapewniają uprawnień do prowadzenia diagnozy i rehabilitacji ortoptycznej.
Leczenie ortoptyczne
Terapia ortoptyczna to indywidualny program terapeutyczny mający na celu rozwój, poprawę oraz rehabilitację wybranych funkcji wzrokowych, głównie:
• poprawę widzenia (leczenie amblyopii) – poprzez stosowanie ćwiczeń poprawiających ostrość wzroku,
• zmniejszenie kąta zeza – redukcję odchylenia i uzyskanie możliwości kontrolowania ustawienia oczu,
• terapię zaburzeń akomodacji i konwergencji – aby zwiększyć komfort, wydajność i sprawność oczu podczas pracy wzrokowej,
• poprawę i uzyskanie widzenia obuocznego,
• usprawniane percepcji wzrokowej – poprzez zwiększenie i uporządkowanie docierających do mózgu informacji
• usprawnienie koordynacji wzrokowo – ruchowej, celem rozwijania dokładności ruchów,
• terapię tzw. uwagi wzrokowej,
• rozwijanie świadomości przestrzennej (zwłaszcza peryferycznej) poprzez synchronizację wszystkich zmysłów w powiązaniu z lateralizacją ciała.
Dzięki systematycznym ćwiczeniom istnieje możliwość usprawnienia funkcji wzrokowych oraz poprawy ogólnego komfortu widzenia co znacząco wpływa na jakość życia pacjenta.
Co istotne, ćwiczenia ortoptyczne można przeprowadzać zarówno w gabinecie jak i w domu. Ich celem jest wyćwiczenie (odzyskanie) zdolności wzrokowych, tak aby stały się automatyczne. Podczas prowadzenia rehabilitacji ortoptycznej należy pamiętać o ważnych zasadach jak:
• indywidualne podejście do pacjenta – zestaw ćwiczeń powinien zostać opracowany dla każdego pacjenta oddzielnie z uwzględnieniem jego możliwości psychofizycznych,
• kontrola podczas ćwiczenia – pacjent (szczególnie dziecko) powinien wykonywać ćwiczenie pod ścisłą kontrolą ortoptystki,
• stopniowanie trudności – od prostego do bardziej złożonego ćwiczenia. (ortoptysta powinien się upewnić, że pacjent potrafi rozpoznawać diplopię i kontrolować ustawienie oczu zanim przystąpi do ćwiczeń na wyższym etapie np. na diploskopie czy stereoskopie),
• odpowiedzialność i współpraca interdyscyplinarna – przede wszystkim przewidywanie skutków podejmowanych działań i stały kontakt z lekarzem okulistą oraz specjalistami innych dziedzin,
• terapię ortoptyczną należy prowadzić niezwykle ostrożnie, z uwagi na skutki uboczne (podwójne widzenie, dekompensacja), mogące wystąpić po nieumiejętnie zastosowanym leczeniu,
• rehabilitację widzenia obuocznego mogą prowadzić jedynie osoby z odpowiednim wykształceniem – ortoptyści, optometryści (po specjalistycznych kursach z terapii widzenia) posiadające pełną wiedzę na temat procesu widzenia i jego zaburzeń.
Dzięki podejmowanym działaniom integracyjnym oraz popularyzatorskim, świadomość na temat ortoptyki w Polsce stale wzrasta, a ortoptyści stanowią coraz bardziej cenioną grupą zawodową.
Opracowanie: mgr Ewa Witowska-Jeleń
Bibliografia:
1.Evans B., Doshi S. (2001) Binocular vision and orthoptics, Butterworth-Heinemann, Oxford.
2.Griffin J. R., Grisham J. D. (2002) Binocular anomalies. Diagnosis and vision therapy, Butterworth-Heinemann, Oxford.
3.Mein J., Trimble R. (2001), Diagnosis and Management of Ocular Motility Disorders, Blackwell Publishing, Oxford.
4. von Noorden G. K., Helveston E.M. (1997) Strabismus: A Decision Making Approach, C.V. Mosby, St. Louis.
5. Rowe F. (2004) Clinical Orthoptics, Blackwell Publishing, Oxford.
6.Rozporządzenie MEN z dnia 7 lutego 2012r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz. U. poz. 184).
7.Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia 2011r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. z 2012r. poz. 7).